امکان مطالبه حق زارعانه و حق ریشه 

_{^{آیا شریک باغ و مزرعه می تواند حق ریشه و حق زارعانه بگیرد ؟}}

• قانون مدنی در ماده 518 خود به تعریف عقد مزارعه پرداخته است؛ مزارعه عقد است یعنی توافق اراده دو نفر را لازم دارد. طرفی که صاحب زمین است یا صاحب منافع آن زمین و طرف دیگر که توانایی کار زراعت را دارد و زمین را در اختیار می گیرد در مدت معیّن؛ و محصول را بر اساس سرمایه و کار تقسیم کند. مزارعه چون عقد لازم است تمام خصوصیات و شرایط عقد صحیح را در ماده 190 باید دارا باشد. 
• همچنین عقد مزارعه از جمله عقودی است که حتما باید مدت زراعت در آن ذکر شود؛ مدت متناسب با زمان کشت مد نظر است؛ پس نمی توان مدتی را در قرارداد تراضی کرد که زمان مناسب برای زراعت نیست مثل پاییز زمستان. 
• اما یک نکته مهم در این عقد تعیین سهم مزارع و عامل در عقد است که ماده 519 قانون مدنی بدان اشاره دارد.
• منافع حاصل از مزارعه محصولی است که در نتیجه به کارگیری عامل پدید آمده است و باید به هر یک از آن عوامل سهمی اختصاص یابد و برای اینکه عقد غرری نباشد باید سهم هر یک از مزارع و عامل به صورت مشاع تعیین شود. مثلا ربع محصول از آن مزارع است و سه چهارم آن  برای عامل. دقت شود که تعیین سهم مشاعی یکی از ارکان عقد است و اگر به صورت دیگری مثل کار در برابر اجرت و عدم تعیین حصه مشاع برای عامل تراضی شود دیگر عقد مزارعه نیست بلکه طبق ماده 10 قانون مدنی اگر نامشروع نباشد یک قرارداد صحیح دیگر است .
• در متون قانونی قاعده و ساز و کار خاصی به عنوان شرط حق ریشه عنوان نشده است. به نظر می رسد فعالیت و تلاش های مستمر کشاورز در زمینی که متعلق به دیگریست و بر اساس عقد مزارعه یا عقد اجاره در ید اوست، می تواند مبنای درستی باشد.
• بر اساس آرای وحدت رویه، میتوان حق ریشه را در موارد اراضی موات ، اراضی بایر ، مراتع و جنگلها ،در سایر اراضی مشمول اصلاحات ارضی و غیره.  موجب صحت معامله دانست.
• حق ریشه در زمین کشاورزی اصولا همان مالی است که طبق قانون باید از جانب مالک به زارع تعلق گیرد.
• این حق اصولا به دلیل فعالیت های طولانی و مستمر زارع بوجود می آید. هنگامی که زارع در ملک مزروعی مشغول کار و فعالیت می‌‌‌شود و برای ایجاد مرغوبیت و بقای آن تلاش می کند.
• اصولا در اثر یکی از عقود زراعی همانند مزارعه و اجاره و یا اذن مستقیم مالک زمین میتواند حق ریشه را بدست آورد.

^{_{پاسخ به پرسش مخاطب در خصوص مطالب حق ریشه و حق زارعانه}}

♦  ابتدا باید به متن قرارداد رجوع شود که اصلا شما قراردادی با توجه به اصول عقد مزارعه به عنوان مزارع و عامل وجود دارد یا خیر. چرا که اگر شرایط خاص عقد مزارعه وجود نداشته باشد دیگر عقد مزارعه نیست بلکه ممکن است ضمن عقود دیگری گنجانده شود چرا که در عقد مزارعه به طور مثال همانطور که در متن فوق بیان شد باید حصه مشاع طرفین عقد به طور دقیق تعیین شود مثلا بیان شود که یک ربع از محصول برای مزارع و سه چهارم برای عامل؛ عدم تعیین همین یک مورد موجب بطلان عقد است اما عقد در قالب مثلا اجیر کردن عامل میتوان تفسیر کرد. حق ریشه نیز با توجه به اینکه در قانون بیان نشده اما به تعبیری می توان به همین دستمزد یا حصه مشاعی عامل اشاره کرد. 
♦  به نظر می رسد کمی آشفتگی در قرارداد شما وجود دارد چرا که عامل احتمال قوی مخارج زیادی برای زمین کرده است و تمام این هزینه ها را خود او پرداخت کرده است. اما او می تواند تحت عنوان مطالبه مخارج و هزینه های جاری و متعارفی که بر روی زمین انجام داده است، دادخواستی به دادگاه جهت مطالبه انجام دهد و علاوه بر آن حق کار و فعالیت خود را نیز مطالبه کند؛ اما خیلی پذیرش اینکه این عقد مزارعه باشد دشوار است چرا که اصلی ترین رکن این عقد تعیین حصه مشاعی و شما باید شریک اصل محصول باشید. 

_{^{مستندات قانونی - حق ریشه و حق زارعانه}}

ماده ۵۱۸ قانون مدنی

مزارعه عقدی است که بموجب آن احد از طرفین زمینی را برای مدت معینی بطرف دیگر می دهد که آن رازراعت کرده و حاصل را تقسیم کند.

ماده ۵۱۹ قانون مدنی

درعقدمزارعه حصه هریک از مزارع وعامل باید بنحو اشاعه از قبیل ربع یا ثلث یا نصف وغیره معین گردد و اگر بنحو دیگر باشد احکام مزارعه جاری نخواهدشد. 

ماده ۵۲۰ قانون مدنی

درمزارعه جائزاست شرط شودکه یکی ازدوطرف علاوه برحصه ازحاصل مال دیگری نیزبطرف مقابل بدهد.

ماده ۵۲۴ قانون مدنی

نوع زرع باید در عقد مزارعه معین باشد مگر اینکه برحسب عرف بلد معلوم و یا عقد برای مطلق زراعت بوده باشد در صورت اخیرعامل دراختیار نوع زراعت مختار خواهدبود. 

ماده ۵۲۵ قانون مدنی

عقد مزارعه عقدی است لازم.