_{^{عناصر جرم خیانت در امانت}}

_{^{عنصر قانونی}} 

ماده 674 قانون مجازات اسلامی در باب تعزیرات، به جرم انگاری خیانت در امانت و تعیین ارکان، مصادیق و مجازات آن پرداخته است. 

_{^{عنصر مادی}}

برای تحقق عنصر مادی جرم خیانت در امانت وجود تمامی شرایط زیر ضروری می باشد: 
1- موضوع جرم
2- رابطه امانی
3- رفتار امین
4- وصف رفتار امین

_{^{1-  موضوع جرم}}

 به موجب ماده 674 قانون مجازات اسلامی که آخرین مقرره ی قانونی در باب جرم انگاری خیانت در امانت می باشد، کلیه اموال اعم از منقول و غیر منقول می تواند موضوع این جرم قرار گیرد. علاوه بر این، نوشته های خاصی نیز می تواند موضوع این جرم باشد که قانونگذار به صورت تمثیلی چند نمونه را برشمرده است. از جمله سفته،چک،قبض و نوشته هایی نظیر این موارد. 
 نکته ای که باید به آن توجه نمود این است که هر نوشته ای موضوع خیانت در امانت نیست. و با توجه به نحوه نگارش این ماده، اصل تفسیر مضیق قوانین جزایی و نیز با عنایت به این که جرم خیانت در امانت در فصل جرایم علیه اموال و مالکیت ذکر شده است، باید قائل به محدودیت دامنه ی این جرم بود. زیرا صرفا نوشته هایی به عنوان مصداق این جرم ذکر شده که ارزش مالی داشته و یا وسیله ی تحصیل مال باشد. فلذا نوشته هایی مانند گواهینامه و یا سند مالکیت نمی تواند موضوع جرم خیانت در امانت قرار گیرد. زیرا این ها نه  عرفا ارزش مالی دارند و نه وسیله تحصیل مال می باشند. 
 در خصوص برگه هایی مانند چک و سفته و قبض نیز باید قائل به تفکیک شد، اگر  این اوراق نوشته و پر شده باشد، با توجه به این که متضمن مطلبی هستند که باعث تحولات مادی و یا تحصیل مال می شوند، صراحتا مشمول این ماده قرار می گیرد. اما اگر سفید باشند و هیچ چیزی در آن ها نوشته نشده باشد مشمول این ماده قرار نمی گیرند بلکه ممکن است در صورت سفید مهر بودن مشمول ماده 673 قانون مجازات (سوءاستفاده از سفید مهر و سفید امضا) قرار گیرند. بنابراین صرف کاغذ چاپی که نوشته ای ندارد و پر نشده است موضوع این ماده قرار نمی گیرد. 
مساله دیگری که باید در نظر داشت این است که گرچه قانون مجازات، اموال غیرمنقول را نیز موضوع جرم خیانت در امانت قرار داده است اما در مواردی مانند اجاره ی اموال غیرمنقول که قانون خاص (قوانین روابط موجر و مستاجر) وجود دارد، می بایست بر طبق قانون خاص (دستور تخلیه و حکم تخلیه) عمل نمود و نمی توان تخلف مستاجر در تخلیه نکردن ملک استیجاری را مشمول این جرم دانست، مگر این که عمل مستجر صرفا خودداری از تخلیه نباشد و شامل مصادیق دیگر جرم خیانت در امانت(مانند تلف) قرار گیرد.  

بنابراین در خصوص قراردادهای اجاره اموال غیرمنقول، مستاجر در برخی مصادیق خائن در امانت نیست، ولو این که سوءنیت داشته باشد. مانند خودداری از تخلیه، زیرا قانون خاص روابط موجر و مستاجر بر قانون عام مجازات اسلامی، حکومت دارد. و در برخی مصادیق خائن در امانت است مانند موردی که اقدام به تخریب مال غیرمنقول می نماید. 
نکته دیگر، بحث امکان تحقق خیانت در امانت در اموال مشاع می باشد. در اموال مشاع دو فرض قابل تصور می باشد: گاه خود امین یکی از مالکین مشاعی می باشد (مانند مال موروثی که در ید احد از وراث امانت باشد) و گاهی امین اصلا مالک نیست بلکه مالی که به او داده اند مشاعی است. که در هر دو فرض خیانت در امانت قابل تحقق می باشد. 

_{^{2-  رابطه امانی}}

"داده شدن مال به شخصی به صورت امانی" صرفنظر از این که امانت گذار، خود مالک بوده و یا این که ماذون از طرف مالک باشد، و صرفنظر از این که مستقیما به امین سپرده شود و یا این که غیرمستقیم (مانند مامور پست) سپرده شود، الزاما باید به عنوان بخشی از عنصر مادی این جرم وجود داشته باشد.

باید توجه داشت برای تحقق جرم خیانت در امانت، لازم نیست مال صرفا به صورت عقد ودیعه به شخصی امانت داده شده باشد، بلکه به موجب قانون، مبنای جرم خیانت در امانت، سپردن مال به دیگری، در قالب هر عقد معین (مانند اجاره، امانت، رهن، وکالت) و یا هر عقد غیرمعین (هرکار بااجرت یا بی اجرت دیگر) می باشد.

بنابراین "سپردن مال به صورت امانی" تحت هر عقد و توافقی که باشد می تواند مبنای این جرم قرار گیرد. لذا مستاجری که مورد اجاره را تلف می کند، مستودعی که مال ودیعه را تصاحب می کند، مرتهنی که عین مرهونه را مورد استفاده غیرمجاز قرار می دهد و وکیلی که اوراق متعلق به موکل را مفقود می نماید، در صورت احراز سوءنیت، همگی مرتکب جرم خیانت در امانت شده اند. پس ضرورتی بر انعقاد عقد امانت به عنوان مبنای جرم خیانت در امانت وجود ندارد. 
نکته ی دیگر آن که منظور از رابطه امانی به موجب این ماده این است که یا آن مال به شخص امانت گذار یا شخص دیگری که امانت گذار تعیین می نماید مسترد شود و یا آن که به مصرف معینی برسد. بنابراین صرفا عقود امانی مشمول این جرم بوده وتحقق جرم خیانت در امانت در عقود تملیکی امکانپذیر نیست. 
در عین حال هر دادن مالی به خودی خود یک رابطه را امانی نمی کند. بلکه باید ثابت شود این رابطه امانی بوده و دادن به قصد تملیک نبوده است. مثلا: قرض نبوده باشد. زیرا در قرض درست است که مال را به دیگری می دهیم ولی هدف این است که آن مال به وی تملکی شود و قرض گیرنده مثل آن مال (نه عین آن را) برگرداند. 
نکته دیگری که باید به آن توجه داشت  این است که "دردسترس بودن مال" متفاوت از "سپردن مال" می باشد. و صرف این که مالی در دسترس شخصی باشد بدون آن که به وی سپرده شده باشد و آن شخص مرتکب استعمال،تلف،تصاحب یا مفقود نمودن آن مال گردد مشمول جرم خیانت در امانت قرار نمی گیرد(بند 6 ماده 656 قانون مجازات). برای مثال خدمه ای که اتاق هتل را نظافت می کند اگر مالی از اموال مسافران بردارد، سرقت محسوب می شود و نه خیانت در امانت. 
بنابراین نتیجه می گیریم شکل رفتار امانت گذار اصلا مهم نیست. کافی است تحت قالب هر عقد و یا تحت هر عنوان و شرایطی، مالی به دیگری سپرده شده باشد. اما اگر مال عرفا یا به مناسبت شغل او در اختیار وی باشد، عنصر سپردن محقق نشده است. 

_{^{3-  رفتار امین}}

برای تحقق جرم خیانت در امانت، امین مرتکب دو عمل می شود: 
رفتار اول امین: گرفتن مصادیق فوق الذکر(هر نوع مال منقول یا غیرمنقول و ...) می باشد. 
رفتار دوم امین: ارتکاب یکی از اعمال مذکور در قانون (شامل استعمال، تلف، تصاحب، مفقود نمودن) می باشد.  
بنابراین خیانت در امانت جرمی است مرکب از دو جزء:
1- دادن مال و ایجاد رابطه امانی 
2- رفتار خیانت در امانت از سوی امین
باید توجه داشت که مصادیق رفتار امین حصری است و هر گونه رفتاری به جزاین چهار مورد، عمل را از شمول جرم خیانت در امانت خارج می سازد. 
لازم به ذکر است امین می تواند به صورت سببی و یا بالمباشره مرتکب این رفتارها شود. بنابراین ممکن است هیچ مباشرتی در استعمال،تلف،تصاحب و مفقود نمودن نداشته باشد اما به جهت این که سبب وقوع این اعمال شده است خائن در امانت محسوب شود. 

_{^{4-  وصف رفتار امین}}

رفتار امین لزوما باید به یکی از صور زیر واقع گردد:
استعمال: این است که امین هرگز ادعای مالکیت نسبت به موضوع ندارد بلکه به صورت ناروا و بدون اجازه از مال مورد امانت استفاده می کند. استعمال معمولا نیاز به استمرار دارد و با بقای عین مال ممکن است و ملازمه ای با از بین رفتن مال مورد امانت ندارد و اصولا به صورت مستمر واقع شود(مانند استفاده از ماشینی که به وی امانت سپرده شده) . اما گاهی نیز به صورت آنی واقع می شود(مانند نقد کردن چک امانی)
تصاحب: تصاحب تملک نیست. زیرا قانون مدنی اسباب تملک رات مشخص کرده است و شامل تصاحب نمی شود. پس منظور قانون مجازات از تصاحب، نگه داشتن مال امانی در ید خود و مسترد نکردن آن می باشد. به عبارت دیگر امین مالک مال نمی شود و به صورت غیرقانونی مال را در ید خود نگه می دارد و مبادرت به تصرفاتی می کند که حق مالک است.
مساله ای که ممکن است مطرح شود این است که چگونه می توان اثبات نمود امین مال را تصاحب کرده است و آیا تصاحب با ترک فعل واقع می شود؟ باید توجه داشت که تصاحب لزوما با فعل واقع می شود و صرف ترک فعل امین و خودداری از استرداد مال از سوی امین، به تنها یی نمی تواند مصداق تصاحب باشد بلکه ممکن است کاشف از تصاحب باشد، مشروط بر آن که این خودداری از استرداد پس از مطالبه ی مالک و یا پس از انقضای موعد مورد توافق طرفین صورت گرفته باشد. در غیر این صورت صرف خودداری امین از استرداد مال، بدون این که مالک یا شخص ذیحق، مال را از وی مطالبه نموده باشد نمی تواند مصداق خیانت در امانت باشد.
مضافا این که صرف خودداری از استرداد بدون قصد اضرار، خیانت در امانت نیست و در هیچ یک از مصادیق آن قرار نمی گیرد. لازمه تصاحب، قصد تصاحب است و امین باید کاری کرده باشد و رفتاری انجام دهد که نشان دهد تصاحب واقع شده است. برای مثال مال مورد امانت را به دیگری منتقل نماید و یا با استمرار در درتصرف داشتن مال، پس از زمانی که ملزم به استرداد بوده است، اقدام به تصاحب مال می نماید. 
تلف: تلف و تخریب می تواند کلی یا جزئی باشد. لازم نیست تمام مال از بین برود. اما الزاما باید عمل امین به ضرر منتهی شود و تخریب محقق گردد تا مصداق خیانت در امانت قرار گیرد. بنابراین چه این که امین کل مال مورد امانت را تلف نماید یا جزئی از آن را، در هردو صورت خیانت در امانت محقق شده است. 
باید توجه داشته که از لحاظ کیفری، صرف تلف خیانت در امانت نیست. مطلق تلف شدن کافی نیست بلکه باید اثبات کنیم امین تلف نموده است یا این که سبب تلف مال را فراهم نموده است. 
تلف می تواند هم با فعل و هم ترک فعل واقع شود. بنابراین اگر امین جهت نگهداری از مال مورد امانت ملزم به انجام اقداماتی بوده است اما خودداری نماید و از این بابت خسارتی به مال وارد شود خیانت در امانت محقق گردیده است. 
مفقود: ماده 674 وضعیتی را شرح می دهد که مال موجود است و جزئا یا کلا تلف نشده است اما در اختیار امین نیست و معلوم نیست امین مال را چه کرده و کجا است. بنابراین امین مال را مفقود نموده است. اما اگر فقدان مال باشد، مشمول جرم خیانت در امانت قرار نمی گیرد و این ماده صرفا فرضی را جرم انگاری نموده که امین عامدا مال را مفقود نماید. 

^{_{عنصر روانی}} 

جرم خیانت در امانت فقط در مصداق عمدی قابل تحقق است و نیازمند وجود سه شرط زیر می باشد:
1- علم مرتکب به امانی بودن شرط است و اگر مرتکب نسبت به وجود رابطه امانی ناآگاه باشد صرف ارتکاب یکی از رفتارهای مذکور در ماده، سبب تحقق خیانت در امانت نمی گردد زیرا جهل به رابطه امانی موجب زوال وصف عمدی بودن و در نتیجه عدم تحقق جرم خیانت در امانت می گردد. 
2- سوء نیت عام به معنی عمد مرتکب در ارتکاب یکی از اعمال فیزیکی "تصاحب"، "تلف"، "مفقود" یا " استعمال" کردن مال مورد امانت می باشد. فلذا اگر به صورت غیرعمدی و مثلا تحت تاثیر مستی یا در حال خواب طبیعی یا مصنوعی یا از روی سهل انگاری و بی توجهی، مرتکب این اعمال شود خیانت در امانت محسوب نمی گردد. 
3- سوءنیت خاص آن است که قصد امین از ارتکاب فعل مجرمانه، ورود ضرر به مالک یا متصرف قانونی مال می باشد. بنابراین صرف تحقق ضرر کافی نیست و اگر ضرری واقع شود ولی امین به قصد اضرار، مرتکب آن عمل نشده باشد، خیانت در امانت محسوب نمی شود. 
 لازم به ذکر است جرم خیانت در امانت مقید به نتیجه است و لزوما باید به مالکین یا متصرفین قانونی مال مورد امانت ضرری وارد شود. فلذا اگر اقدامات امین منتهی به ضرر نشود از شمول ماده خارج است. 

_{^{مجازات خیانت در امانت}} 

^{_{مجازات اصلی}} 

ماده 674 قانون مجازات اسلامی مجازات این جرم حبس از شش ماه تا سه سال تعیین گردیده که با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری به موجب ماده 11 و تبصره آن، مجازات این جرم به سه ماه تا یک و نیم سال حبس تقلیل یافته است. 
 

_{^{مجازات های تبعی و تکمیلی}} 

با توجه به تعزیری بودن جرم خیانت در امانت، بسیاری از مجازات های تبعی و تکمیلی در مورد محکومین به ارتکاب خیانت در امانت قابل اجراء می باشد.