_{^{راه های تشخیص چک کیفری، چک حقوقی}}

چه زمانی دارنده چک بلامحل نمی تواند شکایت کیفری انجام دهد؛ در واقع در چه مواردی چک کیفری نیست و تنها حقوقی است؟

_{^{1- وقتی که چک وعده دار باشد :}}

در واقع چک شبیه پول نقد است و هدف اولیه از ابداع چک که جایگزین مناسبی برای اسکناس باشد و وسیله ای برای پرداخت نقدی.

بنابراین اگر چکی به تاریخ امروز یعنی روزی که صادر می شود باشد چک کیفری است ولی اگر تاریخ چک تاریخی به غیر از تاریخ صدور چک باشد چک حقوقی است و نمی توان از طریق کیفری آن را پیگیری کرد و صادرکننده چک مجازات کیفری نخواهد شد.اما کمتر پیش می آید که چک به شکل وعده دار نباشد و اکثر کسانی که به صدور چک بلامحل کیفری محکوم شده و مجازات می شوند در واقع چک های وعده دار صادر کرده اند اما دلیل محکوم شدن و مجازات آنها این است که قادر به اثبات وعده دار بودن چک نبوده اند.

_{^{2- اگر چک به عنوان ضمانت باشد :}}

اگر علت صدور چک بدهکاری صادرکننده چک باشد درواقع چک را می توان در صورت بلامحل بودن از طریق کیفری پیگیری کرد اما اگر دلیل صدور چک، بدهکار بودن صادرکننده نباشد بلکه جهت ضمانت معامله یا تعهد صادرشده باشد، نمی تواند این چک را از طریق کیفری پیگیری کرد و چک حقوقی است.

مثلا چکی که برای ضمانت تخلیه ملک از جانب مستاجر برای مالک صادر می شود. در این مورد چون صادرکننده چک درواقع مبلغ مندرج در چک را بدهکار نیست و بابت ضمانت آن را صادر کرده مورد تعقیب کیفری قرار نمی گیرد. اگر در متن خود چک ذکر شده باشد که بابت تضمین صادر شده که دیگر نیازی به اثبات ندارد اما در صورتی که ذکر نشده می توان از شهادت شهود یا قولنامه یا قرارداد آن را ثابت کرد.

_{^{3- اگر چک سفید امضاء باشد :}}

چک اگر سفیدامضاء باشد صادرکننده تحت تعقیب کیفری قرار نمی گیرد و چک سفید امضا چکی است که نه مبلغ و نه تاریخ و نه نام دارنده چک، هیچکدام در آن قید نشده باشد و فقط صادرکننده آن را امضا کرده باشد.

_{^{4- اگر اثبات شود که چک بدون قید تاریخ صادر شده است :}}

در این گونه موارد دارنده چک معمولا شخصا اقدام به درج تاریخ روی چک می کند اما اگر بتوان ثابت کرد که صادرکنده تاریخ را هنگام صدور چک ننوشته است؛ باز چک حقوقی است و صادرکننده مجازات کیفری نمی شود.

_{^{5- اگر وصول چک مشروط باشد :}}

این شرط اگر در متن خود چک ذکر شده باشد که نیازی به اثبات ندارد اما در غیر اینصورت می توان آن را طی قولنامه یا شهادت شهود یا قرارداد و یا صورت جلسه ای ثابت کرد. مثلا خریداری که وصول مبلغ چک را منوط به انتقال سند می کند.

_{^{6- اگر بتوان ثابت کرد که چک برای یک معامله نامشروع یا ربوی صادر شده است.}}

_{^{7- اگر شش ماه از تاریخ صدور چک بگذرد  :}}

اگر شش ماه از تاریخ صدور چک بگذردو دارنده چک برای وصول آن به بانک مراجعه نکند و یا اینکه شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت (یعنی گواهی برگشت چک) بگذرد و دارنده چک شکایت نکند.این چک حقوقی است و صادرکننده را نمی توان مجازات کیفری کرد.

به غیر از 7 موردی که در بالا ذکر شد، در بقیه موارد چک کیفری است یعنی می توان علیه صادرکننده چک شکایت کرد و او را مجازات کیفری نمود.

حقوقی شدن چک به معنی بی اعتبار بودن آن نیست بلکه چک ارزش خود را دارد و تنها تفاوت آن با چک کیفری این است که نمی توان صادرکننده چک را مورد تعقیب کیفری قرار داد یا او را مجازات کیفری کرد اما به هرحال سندی است که نشان دهنده طلبکار بودن دارنده آن است و می توان براساس آن توقیف اموال صادرکننده را تقاضا کرد و دادگاه هم می تواند صادرکننده را به پرداخت مبلغ چک محکوم کند مگرآنکه صادرکننده چک بتواند ثابت کند که اصلا طلبی وجود ندارد و یا اینکه چک برای یک معامله ربوی صادر شده است و یا اینکه دارنده چک طلبکار نیست و حقی ندارد.

البته تنها شکایت کیفری برای وصول وجه چک کافی نیست زیرا در صورتی که این دعوی به نتیجه برسد تنها صادرکننده چک به مجازات حبس محکوم می شود و دادگاه حکمی در مورد طلب دارنده چک صادر نمی کند. بنابراین در هر دو مورد چک کیفری و حقوقی لازم است دارنده چک با تکمیل دادخواست و رعایت تشریفات دادرسی مطالبه طلب کند.

_{^{نمونه نظریه کارشناسی در خصوص تاریخ چک کیفری}}

جناب آقای دادیار محترم شعبه اول دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه شش تهران

با سلام

احتراماً به استحضار می رساند در اجرای دستور و قرار کارشناسی در پرونده کلاسه فوق الذکر که اینجانب  را بعنوان کارشناس انتخاب فرموده اید، با حضور در محضر آن دادیاری محترم و مطالعه پرونده از موضوع و قرار کارشناسی بر بررسی و اظهار نظر در خصوص اینکه آیا چک موضوع شکایت بصورت سفید تاریخ صادر گردیده است یا خیر؟ مطلع واصل یکفقره چک شماره .... مورخ 1395/7/17 به مبلغ 1/000/000 ریال عهده بانک ... شعبه ... کد .... از حساب جاری شماره .... صاحب حساب آقای .... که نوشتجات متن و امضاء ذیل ان با جوهر قلم آبی تحریر و صادر شده و خطوط تاریخ با همان قلم تحریری مورد دوباره نویسی قرار گرفته و پر رنگ گردیده را از دفتر دادیاری تحویل و از اقای .... استکتاب لازم معمول و مشاورالیه یک جلد دسته ته چک 50 برگی از شماره ... الی شماره ..... حاوی ته چک مربوطه و ته چک های ما قبل و ما بعد آن را ارائه و با عنایت به موضوع و قرار کارشناسی، مندرجات متن چک موصوف را مورد بررسی فنی قرار داده و خطوط تاریخ را با خطوط استکتابی آقای ..... مقایسه و بشرح زیر اعلام نظر می گردد :

با توجه به اختلاف شرایط تحریر خطوط تاریخ (1395/07/17) با سایر نوشتجات مندرج در متن چک مورد ادعای فوق الذکر و تفاوت در میزان نشر، نفوذ و ماندگاری جوهر و واکنش و عکس العمل متفاوت جوهر قلم تاریخ نسبت به ما بقی مندرجات متن و اینکه خطوط تاریخ با خطوط استکتابی آقای ...... صاحب حساب و صادر کننده چک مغایرت ندارد، در جمع بندی دلایل فنی حاصله به نظر اینجانب چک شماره ... بانک ... شعبه .... ابتدا به صورت بدون تاریخ صادر و سپس در مرحله زمانی دیگری و موخر بر امضاء و سایر نوشتجات متن، تاریخ ((95/07/17)) توسط فردی بجز نویسنده اولیه در چک مذکور درج گردیده است.

اصل چک مزبور، تصویر تهیه شده از آن و ته چک مربوطه تحویل، نظریه تقدیم و دستمزد مورد تقاضاست.

با تقدیم احترام کارشناس رسمی دادگستری

_{^{مطالب مرتبط با چک کیفری و حقوقی :}}

1- مطالبه خسارت دیر کرد و تاخیر تادیه چک

2- شکایت کیفری چک، جرم چک بلامحل

3- موارد دفاع متهم صدور چک بلامحل وکیل چک

4- مطالبه وجه چک، سفته و سایر اسناد تجاری

5- مطالبه وجه چک و توقیف اموال، نمونه رای و دادخواست