^{مزایای اسناد تجاری}

1- مسئولیت تضامنی امضاکنندگان آنها

2- مرور زمان های اختصاصی

3- قابلیت واخواست

4- امتیاز در اخذ تأمین خواسته بدون تودیع زیان احتمالی آن به طرف

5- مسئولیت کیفری چک

6- اعتبار اسناد تجاری نزد بانک ها و اشخاص

در واقع در معنای کلی اسناد تجاری کلیه اسنادی هستند که بین تجار در داد و ستد روزانه ردّ و بدل می شوند. اما اسناد تجاری به معنای خاص چک، سفته و برات هستند که در قانون تجارت از آنها نام برده شده است. این اسناد به جهت فوایدی که در تجارت دارند، مقررات خاصی دارند و قانون گذار مزایای خاصی را در مقایسه با سایر اسناد برای آنها قائل شده است.

^برات

برات نوشته ای است که به موجب آن شخصی به دیگری دستور می دهد که وجه معینی را در مدت معینی به شخص ثالث یا به حواله کرد او یا در وجه حامل به رؤیت یا وعده معینی بپردازد. در قانون تجارت کسی که برات به عهده او صادر شده یعنی باید وجه برات را بپردازد، محال علیه نام دارد.

برات باید علاوه بر امضا یا مهر برات دهنده شرایطی را داشته باشد:

•  قبلا کلمه برات روی ورقه
• تاریخ (روز ماه سال)
• اسم شخصی که باید برات را تأدیه کند
• تعیین منبع برات
• تاریخ تأدیه وجه برات
• مکان تأدیه وجه برات اعم از اینکه محل اقامت محال علیه باشد یا محل دیگر
• اسم شخصی که برات در وجه یا حواله کرد او پرداخت می شود.
•  تصریح به اینکه شخص اول یا دوم با سوم یا چهارم الی آخر می باشد.
• در صورتی که برات متضمن یکی از شرایط اساسی مقرر نباشد، به غیر از قید کلمه برات روی آن مشمول مقررات برات تجاری نخواهد بود. محال علیه مختار است که برات را قبول کند یا نکول (عدم قبول). در هرحال وی موظف است به محض ارائه یا ظرف 24 ساعت، برات را قبول یا نکول کند، در غیر این صورت دارنده برات می تواند اعتراض نماید. نکول برات باید به موجب تصدیق نامه ای موسوم به اعتراض نکول به عمل آید.
• در صورتی که محال علیه، برات را نکول کند، دارنده برات می تواند از برات دهنده (صادرکننده برات) و ظهرنویس ها، تقاضای ضامن برای تأدیه وجه برات سر موعد نماید یا فورا وجه برات را به اضافه مخارج اعتراض نامه و... مطالبه نماید. این امکان هم وجود دارد که شخص ثالثی برات را به نام برات دهنده یا یکی از ظهرنویس ها قبول کند، در عین حال که حقوق دارنده برات در مقابل ظهرنویس ها و برات دهنده حفظ می شود و در هر حال در صورت قبولی برات، محال علیه موظف به پرداخت وجه آن سر موعد است.

وعده برات: موعد برات ممکن است به چند حالت باشد:

1- برات به رؤیت باشد که در این صورت بدون وعده محسوب می شود.

2- برات ممکن است به وعده یک یا چند روز یا یک یا چند ماه پس از رؤیت باشد، در این صورت موعد برات به وسیله تاریخ قبولی یا تاریخ اعتراض نامه نکول تعیین می شود.

3- برات ممکن است به وعده یک یا چند روز یا یک چند ماه از تاریخ برات باشد.

4- ممکن است پرداخت به روز معینی موکول شده باشد.

انتقال برات: انتقال برات به وسیله ظهرنویسی یا ثبت نویسی به عمل می آید که ظهرنویسی به دو صورت است؛ یا ظهرنویسی در وجه شخص معین که در این صورت پشت برات، اسم امضا شده شخص که برات به وی منتقل می شود، نوشته می شود. ممکن است عمل ظهرنویسی در وجه حامل صورت گیرد و در این صورت انتقال دهنده صرفاً یک امضا پشت برات زده و سند در حکم در وجه حامل می شود.

پشت نویسی یا عدم انتقال: ظهرنویس می تواند، ظهرنویسی دیگر را منع کند، در این صورت اگر دارنده برات آن را پشت نویسی نمود و به اشخاص دیگری انتقال داد، ظهرنویسی که پشت نویسی را منع کرده در قبال ظهرنویسان بعدی مسئولیت تضامنی ندارد.

مسئولیت تضامنی: برات دهنده، کسی که برات را قبول کرده و ظهرنویس ها در مقابل دارنده برات، مسئولیت تضامنی دارند. با توجه به وعده برات، دارنده برات باید ابتدا به محال علیه که برات را قبول کرده مراجعه کند، در صورت عدم تأدیه از سوی او و اعتراض یا در صورت نکول از سوی او و اعتراض نکول، می تواند به هرکدام از آنها بخواهد منفرداً یا به چند نفر یا به تمام آنها مجتمعاً رجوع نماید. دارنده برات باید ابتدا اقدام به واخواست عدم تأدیه در دایره واخواست مستقر در مجتمع های قضایی نماید.

ضامن برات: ممکن است برات دهنده یا ظهرنویس ها برای اطمینان دارنده برات، ضامن معرفی نمایند که این ضمانت ممکن است در برگه جداگانه یا در خود برات باشد. اگر این برات مورد قبول محال علیه واقع نشده یا وجه آن وصول نشد، ضامن باید از عهده ضمانت خود بربیاید.

حقوق وظایف دارنده برات: دارنده برات برای اینکه بتواند حقوق خود را استیفا کند، وظایفی دارد:

1- وظیفه اخذ قبولی: دارنده برات باید پرداخت یا قبولی برات را در مورد برات هایی که وجهآن ها باید در ایران به رؤیت (فوری) یا به وعده از رؤیت پرداخت شود (فرقی نمی کند برات در ایران صادر شده باشد یا خارج) ظرف یک سال از تاریخ برات مطالبه نکند.

نکته1: ضمانت اجرای عدم انجام این تکلیف آن است که دیگر حق رجوع به ظهرنویس ها و همچنین برات دهنده ای که وجه برات را به محال علیه رسانده (یعنی محل برات را تأمین نموده است) نخواهد داشت. در صورتی که در برات هدف خاصی برای کسب قبولی تعیین شده باشد دارنده برات موظف است در همان مدت برای قبولی مراجعه کند.

نکته2: ضمانت اجرای تخلف از این تکلیف آن است که دارنده برات حق رجوع به ظهرنویس ها و برات دهنده که وجه برات را به محال علیه رسانده است، نخواهد داشت.

نکته3: این مقررات در خصوص مطالبه قبولی و پرداخت در مورد برات هایی که به رؤیت یا به وعده از رؤیت در ایران صادر و در خارج باید تأدیه شوند نیز جاری است.

نکته4: دارنده برات و ظهرنویس و برات دهنده می توانند در خصوص مقررات فوق از حیث تأدیه و رؤیت قرارداد، دارنده برات باید روز وعده وجه برات را مطالبه کند.

 2- اعتراض عدم تأدیه: در صورت امتناع از تأدیه وجه برات، یا امتناع از قبول (نکول) توسط محال علیه دارنده برات باید ظرف 10 روز از تاریخ وعده، اقدام به اعتراض عدم تأدیه (واخواست) نماید. همچنین دارنده برات باید پس از اعتراض عدم تأدیه (واخواست) ظرف ده روز از تاریخ اعتراض، عدم تأدیه را به وسیله پست سفارشی به ظهرنویسی که برات را از او گرفته و ان ظهرنویس نیز به ماقبل خود خبر دهد تا به دست برات دهنده برسد.

3- اقامه دعوی: پس از اعتراض عدم تأدیه و اخطار به مسئولین برات، دارنده برات موظف به اقامه دعوی است که باید ظرف یک سال از تاریخ اعتراض (واخواست) اقامه دعوی کند.

نکته 1: در صورتی که برات باید در خارج تأدیه شود، اقامه دعوی علیه برات دهنده و ظهرنویس های مقیم ایران، دو سال از تاریخ اعتراض خواهد بود.

نکته 2: هریک از ظهرنویس ها نیز حق اقامه دعوی علیه ظهرنویس قبلی را دارند و این مهلت از فردای ابلاغ احضاریه یا فردای روز تأدیه (در صورتی که ظهرنویس بدون اقامه دعوی، برات را پرداخت کرده باشد) به مدت یک سال آغاز می شود.

^{ضمانت اجرای عدم اقامه دعوی در مهلت مقرر:}

1- از دارنده برات حق مراجعه به ظهرنویس ها و از ظهرنویس ها، حق مراجعه به ظهرنویس های قبلی سلب و ساقط می شود.

2- دعوی دارنده برات و ظهرنویس ها علیه برات دهنده ساقط می شود، به شرط آنکه برات دهنده ثابت نماید در سر وعده، وجه برات را به محال علیه رسانیده است. دارنده برات در این خصوص فقط حق مراجعه به محال علیه را خواهد داشت.

نکته: اگر پس از انقضای موعد برای اعتراض یا اقامه دعوا، برات دهنده یا هریک از ظهرنویس ها، وجه براتی را که به محال علیه رسانیده بود، مسترد دارند، دارنده برات حق دارد که بر علیه دریافت کننده وجه اقامه دعوی نماید.

تأمین خواسته: از امیتازات خاصی که برای برات، قانون بر شمرده است، صدور قرارتأمین خواسته بدون سپردن وجه احتمالی است.

واخواست: واخواست باید در سه مورد به عمل بیاید:

1- در مورد نکول

2- در مورد امتناع از قبول یا نکول

3- در مورد عدم تأدیه

^{اشخاصی که واخواست به آنها ابلاغ می شود} 

واخواست باید روی برگه های مخصوص واخواست به عمل بیاید. واخواست باید به اشخاص ذیل ابلاغ شود:

1- محال علیه

2- به اشخاصی که در برات برای تأدیه وجه برات معین شده اند.

3- به شخص ثالثی که برات را قبول کرده است.

•  واخواست عملاً در سه نسخه تنظیم میشود، یکی در دفتر دادگاه باقی می ماند؛ یکی به دهنده واخواست داده می شود و دیگری به شخصی که باید به او ابلاغ شود داده می شود.

^{قوانین خارجی:}

نکته 1: در مورد برواتی که در خارج ایران صادر شده، شرایط اساس برات تابع قوانین مملکت صدور است. در مورد سایر تعهدات مربوط به برات مثل ظهرنویسی، قبولی، ضمانت و .... که در خارج انجام شده است، این تعهدات تابع قوانین مختلفی هستند که ایجاد تعهد در آنجا ایجاد شده است.

نکته 2: اگر شرایط اساسی برات بر اساس قانون ایران صحیح باشد یا سایر تعهدات براتی ذکر شده در بالا بر اساس قانون ایران درست باشد، مسئولین برات این حق را نخواهند داشت که استناد کنند، شرایط اساسی برات یا تعهدات براتی قبل از تعهدات آنها و تعهدات ظهرنویس های قبلی، مطابق با قانون خارجی نیست.

نکته 3: اعتراض و هر اقدامی که برای حفظ حقوق ناشی از برات و انعقاد آن در خارج باید به عمل بیاید، تابع قوانین مملکتی است که در آن جا باید این اقدام صورت گیرد.

^{مطالب مرتبط با اسناد تجاری :}

1- پشت نویسی یا ظهر نویسی

2- مطالبه وجه سفته و مطالبه طلب

3- مطالبه وجه چک و توقیف اموال، رای و دادخواست

4- سوء استفاده از سفید امضا (نوعی خیانت در امانت)